Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực RCEP – tác động đến 30% dân số và tổng sản phẩm quốc nội của thế giới đã được ký kết vào tháng trước sau tám năm đàm phán kéo dài.
Khi Mỹ và một số quốc gia khác đang đi theo con đường bảo hộ, thì RCEP lại có ý nghĩa quan trọng ở chỗ nó là một khuôn khổ thương mại tự do dựa trên Châu Á. Nhưng nó mang lại những lợi ích và mất mát khác nhau cho mỗi bên trong số 15 bên ký kết gồm 10 thành viên của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á và 5 quốc gia Châu Á - Thái Bình Dương.
RCEP ban đầu được kỳ vọng sẽ đạt được hai thành tựu thương mại đáng kể. Một là thương mại tự do giữa Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc và cũng như giữa Trung Quốc và Ấn Độ, đây là điều đầu tiên là cho cả hai nhóm nước. Đối với Trung Quốc, điều này sẽ dẫn đến nhập khẩu tăng và sau đó là xuất khẩu lớn hơn. Nhưng khi Ấn Độ rút khỏi cuộc đàm phán vào phút cuối, RCEP dường như sẽ mang lại cho Trung Quốc nhiều bất lợi về kinh tế hơn là lợi thế.
Tuy nhiên, Bắc Kinh vẫn hoan nghênh hiệp ước này, có thể vì nó sẽ mang lại lợi thế chính trị cho một trật tự thương mại Châu Á không có Mỹ, và điều này hoàn toàn có thể bù đắp cho những bất lợi về kinh tế của Trung Quốc. Cũng chính vì lý do tương tự mà Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã công bố ý định xem xét tham gia Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương mà Mỹ đã rút khỏi Hiệp định này vào năm 2017.
Các số liệu nghiên cứu cũng cho thấy không phải quốc gia nào ở ASIAN cũng có được lợi ích kinh tế từ RCEP.
Một ước tính của Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển và Ngân hàng Thế giới cho thấy 5 thành viên không thuộc ASEAN của RCEP (Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, Australia và New Zealand) sẽ thấy cán cân thương mại tổng hợp của họ cải thiện thêm 12,7 tỷ USD một năm. Nhưng đối với ASEAN, cán cân sẽ xấu đi 17,3 tỷ USD. Cán cân thương mại này dự kiến sẽ xấu đi đối với 7 trong số 10 thành viên ASIAN, ngoại trừ Singapore, Lào và Brunei.
Cán cân thương mại của Trung Quốc ước tính cũng sẽ xấu đi 1,3 tỷ USD. Nhật Bản được ước tính hưởng mức cải thiện tốt nhất ở mức 16,7 tỷ USD nhờ tăng xuất khẩu sang Trung Quốc và Hàn Quốc, tiếp theo là Australia với 2,9 tỷ USD.
Indonesia là nền kinh tế lớn nhất trong ASEAN. Tổng thống Joko Widodo đứng về phía Trung Quốc và cho biết việc ký kết này đã đánh dấu một ngày lịch sử thể hiện quyết tâm mạnh mẽ đối với chủ nghĩa đa phương. Tuy nhiên, chính phủ Indonesia ước tính rằng RCEP sẽ chỉ mở rộng GDP của Indonesia ở mức 0,05% trong khoảng 10 năm kể từ năm 2021 khi thỏa thuận dự kiến có hiệu lực. Tờ Jakarta Post đã gọi RCEP là “con dao hai lưỡi” và nói rằng “phần lớn chúng tôi sẽ trở thành thị trường tiêu thụ các sản phẩm từ các thành viên RCEP khác với chi phí của chính các nhà sản xuất của chúng tôi.”
Nhưng ASEAN đã thu được gì để đổi lấy một cán cân thương mại ngày càng xấu đi? Đó chính là khả năng duy trì “tính trung tâm” của mình tại Châu Á.
ASEAN được tạo thành từ hầu hết các quốc gia nhỏ hơn. Sự thống nhất của khối đã giúp nó duy trì vị thế của mình trên bình diện quốc tế. Nơi đây đã cung cấp các giai đoạn ngoại giao, bao gồm cả Hội nghị thượng đỉnh Đông Á mà Nhật Bản, Mỹ, Trung Quốc, Ấn Độ, Hàn Quốc và Nga được mời. Diễn đàn Khu vực ASEAN là cơ hội hiếm có để đối thoại an ninh mà ngay cả Triều Tiên cũng tham gia. ASEAN đã duy trì vị thế của mình bằng cách ngồi vào ghế lái của một chiếc xe buýt mà ngay cả những người không phải thành viên cũng có thể đi.
Hầu hết các thành viên ASEAN là thuộc địa của các cường quốc phương Tây và một số trở thành chiến trường trong Chiến tranh Lạnh. Những ký ức cay đắng đó đã giúp họ học cách sinh tồn bằng cách tìm một chỗ đứng trong trò chơi quyền lực hơn là chịu sự tổn thương.
Mặc dù đã nhiều lần đứng trước bờ vực tan rã, nhưng cuối cùng các cuộc đàm phán RCEP đã đi đến hồi kết. Cho đến nay, vai trò trung tâm của ASEAN vẫn còn nguyên vẹn. Tuy nhiên, Eduardo Tadem, cựu giáo sư tại Trung tâm Châu Á của Đại học Philippines, lại đưa ra cảnh báo rằng: “Với việc loại trừ Mỹ và Ấn Độ rút lui, lợi ích thương mại tưởng tượng từ RCEP sẽ giảm đáng kể và giờ sẽ tập trung vào thị trường Trung Quốc. Điều này sẽ chỉ thúc đẩy các mối quan hệ phụ thuộc và làm cho hội nhập khu vực ASEAN càng trở nên khó đạt được.”
Trung Quốc đang thực hiện ảnh hưởng lớn hơn về kinh tế chính trị và an ninh thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường và ngoại giao vắc xin. Có khả năng Trung Quốc cũng sẽ sử dụng RCEP như một công cụ để tạo ra một trật tự Châu Á do Trung Quốc dẫn đầu. Mỹ dự kiến sẽ trở lại chủ nghĩa đa phương sau khi Tổng thống đắc cử Joe Biden nhậm chức vào tháng 1 tới. Sự giằng co trong ASEAN giữa hai cường quốc thế giới Mỹ - Trung sẽ ngày càng gia tăng.
ASEAN đang đối mặt với nhiệm vụ khó khăn là duy trì sự cân bằng giữa Bắc Kinh và Washington để duy trì vai trò trung tâm của mình. Việc ký kết RCEP là bước khởi đầu cho một chặng đường gập ghềnh cho diễn đàn khu vực vào năm 2021 và sắp tới.
Thùy Dung
Theo Asia Nikkei
