Nga, Exxon Mobil và ISIS có điểm gì chung? Tất nhiên là không, ngoại trừ việc tất cả đang vật lộn với một thực tế phiền phức nhưng rất hiển nhiên: giá dầu biến động lớn, đột ngột và kéo dài sẽ làm thay đổi thế giới.

Thực tế đó đã xảy ra năm 1974 và hiện nay đang tái diễn. Chỉ trong một vài tháng giai đoạn 1973 – 1974, giá dầu đã tăng vọt từ 3 USD lên đến 12 USD/thùng. Giá dầu mới đã tạo ra quyền lực kinh tế toàn cầu mới: trước tiên là các nước sản xuất dầu ở Trung Đông và Bắc Phi. Nó cũng ảnh hưởng xấu đến nền kinh tế của Mỹ, châu Âu (EU), Nhật Bản và các nước nhập khẩu dầu khác.

Giá dầu phi mã cũng thay đổi mối quan hệ quyền lực giữa các nước đóng vai trò địa chính trị lớn của thế giới và tạo ra một sự liên kết mới. Nó dẫn đến nhiều hậu quả không mong đợi, từ việc gây ra các cuộc chiến dầu lửa, cho đến tiếp "nhiên liệu" cho sự mở rộng quốc tế của trào lưu chính thống hồi giáo nhờ nguồn quỹ từ các nước siêu giầu mới như Saudi Arabia.

Tình trạng rớt giá dầu hiện nay vốn bắt đầu từ mùa hè năm 2014, có thể cũng gây ra tác động ngang với cú sốc giá dầu tăng gấp 4 lần vào năm 1974.

Một số tác động của việc giảm giá dầu là rất rõ ràng và tức thời. Nó khiến người dân Mỹ tỏ ra hài lòng, trong khi giới chức các nước xuất khẩu dầu lại đau đầu hơn khi buộc phải cắt giảm ngân sách công, và do vậy có nguy cơ dẫn đến rối loạn xã hội, chính trị.

Còn tại Nga đồng rúp đang bị sụt giá mạnh, thị trường chứng khoán cũng giảm điểm, dự trữ của Ngân hàng trung ương dần bó hẹp, dòng vốn đầu tư đang rời bỏ nước này, lợi nhuận của việc xuất khẩu đang giảm và đầu tư nước ngoài cũng sụt mạnh. Cơ quan đánh giá tín dụng đánh giá trái phiếu quốc gia Nga đã giảm giá trị đáng kể.

Theo các nhà phân tích, nguyên nhân chủ yếu của tình trạng trên là do hợp đồng xuất khẩu dầu và khí đốt - nguồn thu mang lại 68% tổng giá trị xuất khẩu của Nga và 50% nguồn thu ngân sách liên bang -  giảm mạnh do các lệnh trừng phạt kinh tế mà Mỹ và EU áp đặt lên Moscow.  

Nước Nga chịu ảnh hưởng mạnh khi giá dầu giảm. Ảnh minh họa

Tuy nhiên,bản thân những hệ quả này cũng tạo ra những hệ quả phái sinh khác mà bây giờ mới chỉ bắt đầu rõ ràng.

Tháng 12/2014, Chevron hoãn một dự án thăm dò khí đốt từ đá phiến tại Ukraine trị giá 10 tỷ USD. Đây là dự án mà chính phủ Ukraine cho rằng sẽ kích thích nền kinh tế đang rơi vào khủng hoảng, thậm chí là bớt phụ thuộc hơn vào nguồn cung khí đốt từ Nga.

Theo Goldman Sachs, đầu tư trong các dự án năng lượng có trị giá 1 nghìn tỷ USD hiện sẽ gặp nhiều rủi ro. Trong dài hạn, điều này có nghĩa là sản phẩm dầu mỏ ít đi và giá năng lượng cao hơn. Tuy nhiên, trong ngắn hạn, sự biến mất bất ngờ của dòng vốn đầu tư khổng lồ sẽ khiến các công ty năng lượng bị thiệt hại và đặc biệt là nhà cung ứng thiết bị của họ và các công ty xây dựng, công trình đã lên kế hoạch triển khai các dự án đó.

Giá dầu thấp cũng làm giảm động cơ khai thác các loại dầu nặng nhiều tạp chất đã được tìm thấy tại một số khu vực có trữ lượng dầu lớn nhất thế giới như vùng sông Orinoco của Venezuela. Do chi phí sản xuất cao, việc sử dụng các nguồn dự trữ này sẽ bị hoãn lại. Giá dầu giảm cũng sẽ làm giảm tính kinh tế của các nguồn năng lượng sạch như năng lượng mặt trời, gió…

Tuy nhiên, một số người lạc quan cho rằng giá dầu và khí đốt lao dốc sẽ khuyến khích các nhà sản xuất năng lượng tái tạo cải tiến phương thức sản xuất và công nghệ khiến nguồn năng lượng này rẻ hơn và kinh tế hơn, đồng thời cũng làm nguồn năng lượng này hấp dẫn hơn về mặt thương mại khi giá dầu phục hồi.

Giá dầu giảm cũng làm thay đổi thị trường tài chính do làm mất cân đối tài chính của các công ty năng lượng, khi tổng khối lượng dự trữ dầu giảm sẽ là nhân tố chủ yếu làm giảm giá trị tài sản đang sở hữu của các công ty này. Khi giá dầu giảm nhưng chi phí sản xuất dầu lại tăng tại một số mỏ dầu sẽ làm lượng dự trữ bất khả thi về thương mại. Sự biến động giá trị của các công ty sẽ dẫn đến làn sóng sáp nhập và mua lại công ty, làm thay đổi cơ cấu của ngành công nghiệp năng lượng.

Một số quỹ tài chính quốc gia lớn nhất thế giới, hoặc các công ty quốc doanh đều phụ thuộc vào các nước sản xuất dầu. Ví dụ Nauy sở hữu khoảng 1,3% tổng chứng khoán toàn cầu. Giá dầu sụt giảm lâu dài sẽ khiến nước này phải bù phần thâm hụt ngân sách từ các nguồn vốn của các quỹ đầu tư quốc gia. Điều này sẽ dẫn đến việc phải thanh lý một khối lượng lớn các khoản đầu tư và do vậy sẽ giảm áp lực trên thị trường cổ phiếu toàn cầu. Thực tế là quỹ trị giá 840 tỷ USD của Nauy đã phải thành lập một nhóm chuyên gia để đánh giá việc hủy bỏ khoản đầu tư vào các công ty nhiên liệu hóa thạch do giá trị tài sản của lĩnh vực hydrocarbon đang giảm mạnh.

Về mặt địa chính trị, quan hệ giữa Nga và EU đã bị gián đoạn do giá dầu thấp và khủng hoảng chính trị tại Ukraine. Việc công ty Gazprom từ bỏ dự án đường ống khí đốt phía Nam đi qua biển Đen và Đông nam châu Âu thể hiện hành động trả đũa. Tuy nhiên, quan hệ Nga-Trung đang tiến triển, các chuyên gia phân tích cho rằng quan hệ kinh tế chặt chẽ giữa hai quốc gia là “sự tính toán của Trung Quốc với các thỏa thuận năng lượng là dựa trên lợi thế mặc cả do giá dầu thấp… còn Nga hiện đang bị áp đặt lệnh trừng phạt trong bối cảnh giá dầu giảm mạnh thì lại rất cần có đối tác”

Không ở đâu, ảnh hưởng phái sinh của giá dầu thấp lại đa dạng, quan trọng và khó dự đoán như ở Trung Đông. Một bài báo trên tờ Financial Times vào tháng 2 ước tính, doanh thu từ bán dầu của nhóm chiến binh ISIS đã giảm 300.000 USD mỗi ngày, từ mức 1 triệu - 2 triệu USD/ một ngày năm 2014. "Tôi không nghĩ [sự suy giảm doanh thu dầu] sẽ dẫn đến sự sụp đổ [của Nhà nước Hồi giáo tự xưng]...  Nhưng nó có thể đẩy nhanh sự suy sụp của họ”, chuyên gia Torbjorn Soltvedt phân tích trong bài báo.   

Theo Mai Linh (lược dịch theo The Atlantic)

Pháp luật TPHCM