Tờ trình về dự án luật Tổ chức Chính phủ sửa đổi do Bộ trưởng Nội vụ Nguyễn Thái Bình trình bày trước UB Thường vụ Quốc hội sáng 30/9 nêu nhiều nội dung đổi mới xung quanh chế định Thủ tướng Chính phủ.

Luật hiện hành cũng chưa có sự phân định rành mạch về nhiệm vụ, quyền hạn giữa Chính phủ với Thủ tướng và với Bộ trưởng; chưa xác định rõ nhiệm vụ, thẩm quyền, trách nhiệm của Thủ tướng với tư cách là người lãnh đạo Chính phủ như là một thiết chế độc lập; của Bộ trưởng với tư cách là thành viên Chính phủ và là người đứng đầu một cơ quan của Chính phủ quản lý nhà nước về ngành, lĩnh vực.

Về hướng “nắn” lại những điểm gút mắc này, Bộ trưởng Nội vụ cho biết, dự thảo Luật quy định chi tiết và thể hiện đầy đủ các nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ tướng quy định theo Hiến pháp và cụ thể hóa một số nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ tướng nhằm xác định rõ vai trò của Thủ tướng với tư cách là người đứng đầu Chính phủ và là người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước cao nhất.

Thủ tướng chủ động lãnh đạo Chính phủ khởi xướng, hoạch định kịp thời cơ chế, chính sách, đề xuất xây dựng thể chế pháp luật, quyết định và chịu trách nhiệm về mọi hoạt động của Chính phủ và hệ thống hành chính nhà nước theo thẩm quyền để bảo đảm tính thống nhất, thông suốt của nền hành chính.

Dự thảo luật bổ sung một số nhiệm vụ của Thủ tướng để phù hợp với yêu cầu về quản lý, lãnh đạo, điều hành của người đứng đầu Chính phủ như quyết định bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức người đứng đầu và cấp phó của người đứng đầu cơ quan thuộc Chính phủ.

Trường hợp khuyết Bộ trưởng hoặc Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, Thủ tướng được giao quyền Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ trong khi chờ Quốc hội phê chuẩn và Chủ tịch nước bổ nhiệm. Tương tự, Thủ tướng được quyền tạm thời giao quyền Chủ tịch UBND tỉnh trong trường hợp địa phương chưa bầu được chức danh này.

Thủ tướng cũng có quyền yêu cầu Chủ tịch UBND tỉnh đình chỉ, cách chức Chủ tịch, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp dưới, khi không hoàn thành nhiệm vụ được cấp có thẩm quyền giao hoặc vi phạm pháp luật.

Thẩm tra nội dung này, Chủ nhiệm UB pháp luật Phan Trung Lý cho rằng, quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của Thủ tướng trong dự thảo Luật chưa tương xứng với vị trí, vai trò của Thủ tướng vừa với tư cách là người đứng đầu Chính phủ vừa với tư cách là thiết chế hiến định có thẩm quyền riêng.

Do đó, UB pháp luật đề nghị nên xây dựng quy định về địa vị pháp lý của Thủ tướng; cơ chế bầu Thủ tướng; thẩm quyền của Thủ tướng; mối quan hệ giữa Thủ tướng với Chính phủ và với các thành viên khác của Chính phủ.

Đặc biệt, ông Lý “phê” dự thảo luật chưa cụ thể hóa được trách nhiệm của Thủ tướng “thực hiện chế độ báo cáo trước Nhân dân thông qua các phương tiện thông tin đại chúng về những vấn đề quan trọng thuộc thẩm quyền giải quyết của Chính phủ và Thủ tướng” đã được quy định tại khoản 6 Điều 98 Hiến pháp mới. Theo ông Lý, các quy định này phải khắc phục được tình trạng dồn trách nhiệm lên Thủ tướng.

Bên cạnh đó, UB pháp luật đề nghị cân nhắc 3 quyền của Thủ tướng mà cơ quan soạn thảo đưa vào dự thảo luật vì cho rằng quy định như vậy chưa phù hợp quy định của Hiến pháp, đó là quy định giao quyền Bộ trưởng, tạm giao quyền cho Chủ tịch UBND tỉnh và quyền quyết định và chỉ đạo thực hiện các biện pháp cụ thể cần thiết để thi hành lệnh tổng động viên hoặc động viên cục bộ, lệnh ban bố tình trạng khẩn cấp và các biện pháp cần thiết khác để bảo vệ Tổ quốc, bảo đảm tính mạng, tài sản của Nhân dân tại khoản 9 Điều 24.

Các trường hợp thực hiện lệnh tổng động viên, lệnh ban bố tình trạng khẩn cấp… được xem là các giải pháp hạn chế quyền con người, quyền công dân, theo UB Pháp luật, phải thực hiện theo đúng quy định tại Điều 14 Hiến pháp, không thể quy định chung thẩm quyền này cho Thủ tướng.

P.Thảo